ضرورت تدوین آیین‌نامه اطلاع‌رسانی و اعلام کشفیات علمی- پزشکی

اما سؤال اساسی کارشناسان و حتی مردم این است که تا چه حد می‌توان به صحت و سقم این خبرهای خوش استناد کرد؟

شاید در پاسخ به همین سؤال است که مسئولان وزارت بهداشت چند روز پیش اعلام کردند که با هدف جلوگیری از اطلاع‌رسانی نادرست و غیر‌علمی، آیین‌نامه اطلاع‌رسانی کشفیات و موفقیت‌های علمی پزشکی را تدوین می‌کنند.

در نشست مدیران روابط عمومی دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور و سازمانهای وابسته این وزارتخانه، بر تدوین آیین‌نامه اطلاع‌رسانی و اعلام کشفیات علمی- پزشکی و ابلاغ آن به دانشگاه‌های علوم پزشکی و مراکز تابعه تاکید شد.

به گفته کارشناسان، برای تایید و معرفی یک داروی جدید، مراحلی شامل پژوهشهای اولیه، باید کار‌آزمایی‌های بالینی روی حیوانات و در مرحله بعد روی افراد داوطلب و بررسی نتایج در یک دوره زمانی خاص انجام شود.

دکتر عباس زارع‌نژاد، مدیر روابط عمومی وزارت بهداشت با تاکید بر اینکه برای تایید دارو توسط وزارت بهداشت، تمام این مراحل باید برای ما محرز شوند، به همشهری می‌گوید: "ما تمام این مراحل را در وزارت بهداشت تایید می‌کنیم تا بگوییم که حالا باید در رسانه‌ها اعلام شوند یا نه. به گفته وی، استفاده از این روشهای درمانی ممکن است بعد از اعلام، فقط محدود به یک مرکز خاص شوند و عمومیت نداشته باشند."

دکتر زارع‌نژاد، با بیان این‌که یک روش درمانی برای افکار عمومی باید زمانی اعلام شود که قابلیت خدمت به مردم را داشته باشد،‌ می‌افزاید: "مثلا در بحث ترمیم ضایعات نخاعی، وزارت بهداشت زمانی این خبر را اعلام کرد که ما قابلیت پذیرش بیمار و پیگیری‌های بعد از درمان را هم داشتیم، ولی در مورد داروی گیاهی ضد‌سرطان گوارش باید بگویم که زمان اعلام آن زود بود چون مرحله پایانی ساخت این دارو در دست بررسی وزارت بهداشت بود و نباید در آن زمان اعلام می‌شد."

به گفته مدیر کل روابط عمومی وزارت بهداشت، این وزارتخانه چندان موافق انتشار اخبار موفقیت‌های علمی نیست: "ما وقتی از افراد موفق تقدیر می‌کنیم، باید در حاشیه آن، این خبرها را هم اعلام کنیم، مثلا در حاشیه یک سمینار علمی. چون اگر خلاف این باشد، مردم را مدام به پزشکان مربوطه ارجاع می‌دهد."

دکتر زارع‌نژاد به آیین‌نامه تدوین‌شده توسط وزارت بهداشت اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: "در این آیین‌نامه چارچوبی تعیین می‌شود که مخاطبان آن، رسانه‌ها باشند یعنی رسانه‌ها به این نکته توجه کنند که اخباری از نظر وزارت بهداشت مورد تایید است که این چارچوب را رعایت کرده باشد و منعکس کردن آن در رسانه وابسته به تایید وزارت بهداشت است."

به عقیده وی، درحال حاضر مجموعه‌هایی هستند که یک خبر علمی را  بصورت اغراق‌آمیز می‌کنند و این ادعاها که بیشتر جنبه تبلیغات دارند، تنها اعتبار کشور را زیر سؤال می‌برد.

دکتر سیدرضا مجد‌زاده، مشاور ریاست و دانشیار اپید‌‌میولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز در پاسخ به این سؤال همشهری که یک یافته علمی و پزشکی چه زمانی قابلیت اعلام در رسانه‌های عمومی را دارد، معتقد است: "بحث یافته‌های علمی از سه جهت قابل بحث است؛ اول اینکه به جهت رعایت اصول اخلاقی ما حق نداریم یک یافته علمی را در معرض عام قرار دهیم تا وقتی که نتیجه تحقیق توسط متخصصان همان رشته مورد ارزیابی قرار نگرفته باشد؛ یعنی برای اینکه صلاحیت علمی یک یافته پژوهشی مورد تایید قرار گیرد، آن یافته پژوهشی باید توسط گروهی که به همان اندازه خبره هستند مورد ارزیابی قرار گیرد و بعد از آن اجازه اعلام بصورت عمومی را دارد."

وی با اشاره به اینکه این روند، یک قاعده اخلاقی است، ادامه می‌دهد: "در مرحله دوم اگر قرار باشد ما از نتایج یک مطالعه استفاده کنیم آن مطالعه هم باید از نظر روش‌شناسی خیلی دقیق باشد و هم باید از نظر حجم نمونه‌ افرادی که مورد مطالعه قرار گرفتند خیلی وسیع باشد و در آن زمان است که نتیجه مطالعه برای همه مردم سودمند خواهد بود."

به گفته وی، نتیجه هر پژوهش علمی قابل ارائه هست، ولی ما باید ببینیم که مخاطب آن پژوهش کیست؟

دکتر مجد‌زاده با بیان اینکه مخاطبان انتشار اولیه یک پژوهش علمی و پزشکی، ابتدا کسانی هستند که هزینه پژوهش را داده‌اند و سپس سایر محققان و در درجه بعد، سیاستگذاران، ارائه‌دهندگان خدمات، بیماران و مردم، در ادامه می‌گوید: "ما برای همه انواع پژوهش فقط به دو گروه اول می‌توانیم نتیجه پژوهش را ارائه دهیم، چون تمام طرح‌های پژوهشی هنوز در یک سرزمین پر‌ابهام قرار دارند و آنقدر پخته نشده‌اند که بتوان به سرعت به نتایج آنها استناد کرد، بلکه فقط پژوهشهای با درجه بالا قابل پخش در رسانه‌ها هستند و ما حق نداریم که قبل از این اتفاق آنها را اعلام کنیم."

به عقیده وی ممکن است حتی گروه مخاطب یک پژوهش فقط محققان باشند نه مردم و رسانه‌ها. دانشیار اپیدمیولوژی دانشگاه تهران تاکید می‌کند: "برای اینکه بهتر بفهمیم که چرا این مانع وجود دارد بهتر است که هر محققی در رشته خودش به مجله‌های علمی 50سال پیش مراجعه کند تا متوجه ‌شود که بسیاری از یافته‌های علمی که آن موقع مورد بحث بوده، امروزه غلط بودن آنها مشخص شده است. پس ما آنقدر اجازه نداشتیم که این یافته‌ها را به طور گسترده اشاعه دهیم و آنها را به مردم توصیه کنیم."

دکتر مجد زاده با اشاره به اینکه برای اینکه ما بتوانیم بگوییم که فلان ژن با فلان بیماری ارتباط دارد شاید باید هزاران بار مشاهده بکنیم، ادامه می‌دهد: "ولی هر روز که رادیو و تلویزیون را روشن می‌کنیم، خیل عظیمی از اخبار علمی را می‌شنویم که شاید هیچکدام از آنها شواهد علمی قطعی نداشته باشند و این یک چالش جهان‌شمول است."

به عقیده مشاور ریاست دانشگاه علوم پزشکی تهران، مشکل در کشور ما این است که ما هنوز نمی‌دانیم که نتایج یک پژوهش را چگونه از طرف محققان به مسئولان رسانه‌ها انتقال دهیم: "حتی رسانه‌های ما هم در این زمینه نقص دارند و هنوز اشراف کامل به این مسئله ندارند که چه خبری را چه زمانی و چگونه انتقال دهند."